Excuses

Excuses vliegen je om de oren. Er is altijd wel iemand die een gebeurtenis ontdekt waarvoor een ander sorry zou moeten zeggen. Regelmatig gaat het zelfs om gebeurtenissen waarin men persoonlijk geen rol heeft gespeeld, een soort symbolische spijtbetuiging. Sorry voor de heksenvervolging in de 17^e eeuw door de wethouder van cultuur in Roermond. Sorry voor de slavernij in de 17^e tot 19^e eeuw, door onze koning. Sorry voor alles.

Kun je oprechte excuses aanbieden voor dingen waarbij je zelf niet betrokken bent geweest? En maak je met een ‘sorry’ iets goed? Het aanbieden van excuses, met name symbolisch, voelt vooral als een makkelijke uitweg voor moeilijke onderwerpen of vervelende situaties. Het heeft als doel anderen een goed gevoel geven, maar wat bereik je er echt mee? Voor mij is het als een poging een beenbreuk te helen door er een kusje op te geven.

In de huidige maatschappij, die ik graag bestempel als ‘lange tenen maatschappij’ lijkt ‘sorry’ bij uitstek geschikt als pleisterwoord. Mensen zijn snel op hun tenen getrapt en eisen excuses voor alles wat hen raakt. Kinderen worden ermee grootgebracht. ‘Zeg maar even sorry,’ hoor je veel ouders tegen hun kinderen zeggen. Met een beetje mazzel moeten ze ook uitleggen waarvoor ze sorry zeggen. Of ze daadwerkelijk spijt hebben maakt meestal niet uit. Zo groeit een kind op met het idee dat je alles glad kunt strijken met een spijtbetuiging, ongeacht of het gemeend is.

Wat is het nut van excuses aanbieden? De vraag rijst vooral wanneer het gebeurtenissen betreft die ver voor je geboorte hebben plaatsgevonden. Ik kan me niet voorstellen dat ik oprecht ‘sorry’ zou kunnen zeggen of ontvangen voor geesten uit het verleden. Niet omdat ik de gebeurtenis niet ernstig genoeg vind. Wel omdat het aanbieden van excuses nooit de lading van de gebeurtenis weg zal nemen. Het geeft erkenning maar dat kan ook op een andere manier. Wie excuses aanbiedt kan ook vergiffenis vragen. Maar hoe kan iemand jou vergiffenis bieden die zelf geen direct betrokkene is?

Wat ik mij beter kan voorstellen is dat je afschuw uitspreekt voor gebeurtenissen waarbij je zelf niet betrokken bent geweest. Dat je vertelt wat je raakt aan hetgeen je voorouders hebben veroorzaakt. Dat voelt oprecht. Het is geen sorry. Het is niet op je knieën smeken om vergiffenis. Het laat zien dat je weet waar het over gaat. Dat het gebeurde verwerpelijk is. Je erkent de gebeurtenis en de pijn die generaties lang is meegedragen.

Acties zeggen meer dan een spijtbetuiging. Ik had ooit een vriendin die telkens sorry zei voor dingen die ze mij aandeed. Toch kwam er na elke sorry opnieuw een herhaling van het gedrag. Heb je echt ergens spijt van dan kun je dat uitspreken. Het geeft de ander een goed gevoel. Dat gevoel behoud je zo lang de acties waarvoor de spijt is betuigd zich niet herhalen. Ik vind dat ‘sorry’ weer een zwaarwegend woord moet worden. Een kind zou alleen ‘sorry’ moeten zeggen wanneer hij dit zo voelt en hij niet van plan is het gedrag te herhalen. De koning zou geen ‘sorry’ hoeven te zeggen voor daden van zijn voorouders of te vragen om vergiffenis voor een slavernijverleden wat ver voor zijn geboorte plaatsvond. De koning zou ervoor moeten zorgen dat uitgebreide kennis over de gebeurtenis voor iedereen toegankelijk is en dat er aandacht voor is, zodat het zich nooit zal herhalen. Het zijn acties waarmee je oprecht spijt betuigt.